KOZACKA MOGIŁA W ALEKSANDROWIE KUJAWSKIM
Transkrypcje nazwiska:
wojskowi
1918 -1939
Dane związane z nagrobkiem
[tablica po lewej stronie od wejścia:]
СКАЖІТЬ, ЯК ВЕРНЕТЕ НА УКРАЇНУ,
ЩО МИ СПОВНИЛИ СВІЙ ОБОВ’ЯЗОК.
УКРАЇНСЬКИЙ ВІЙСКОВИЙ
ЦВИНТАР
НА ЦВИНТАРІ ПОХОРОНЕНІ
ВОЯКИ УКРАЇНСЬКОЇ НАРОДНОЇ
РЕСПУБЛІКИ, ПОМЕРЛИ ПIД ЧАС
ІНТЕРНУВАННЯ В АЛЕКСАНДРОВІ
КУЯВСЬКIМ В 1920-21 РОКАХ.
В ТАБОРІ ПЕРЕБУВАЛО ПЯТЬ
ТИСЯЧ ВОЯКІВ 4 І 6 ДИВІЗІЙ
СТРІЛЕЦЬКИХ – СОЮЗНИКІВ
ПОЛЬЩІ В БОРОТЬБІ З БІЛЬ-
ШОВИКАМИ.
МІСЬКРАДА В АЛЕКСАНДРОВІ КУЯВ.
ОБЄДНАННЯ УКРАЇНЦІВ В ПОЛЬЩІ
[tablica po prawej stronie od wejścia:]
POWIEDZCIE, GDY WRÓCICIE NA UKRAINĘ,
ŻE MYŚMY SPEŁNILI SWÓJ OBOWIĄZEK
I DLA JEJ ŻYCIA ZGINĘLI.
UKRAIŃSKI CMENTARZ
WOJSKOWY
NA CMENTARZU POCHOWANI SĄ
ŻOŁNIERZE UKRAIŃSKIEJ REPUBLIKI
LUDOWEJ, ZMARLI PODCZAS
INTERNOWANIA W ALEKSANDROWIE
KUJAWSKIM W LATACH 1920-21.
W OBOZIE PRZEBYWAŁO PIĘĆ
TYSIĘCY ŻOŁNIERZY 4 I 6 DYWIZJI
STRZELECKICH – SOJUSZNIKÓW
POLSKI W WALCE Z BOLSZE-
WIKAMI
RADA MIEJSKA W ALEKSANDROWIE KUJ.
ZWIĄZEK UKRAIŃCÓW W POLSCE
[tablica na cmentarzu:]
ХАЙ ВОРОГ ЗНАЄ, ЩО КОЗАЦЬКА СИЛА
ЩЕ НЕ ВМЕРЛА ПІД ЯРМОМ ТИРАНА
ЩО КОЖНА СТЕПОВА МОГИЛА
ЦЕ ВІЧНА НЕПІМЩЕНА РАНА
mogiła pojedyncza
kamienny + beton
W centralnej części ziemny kurhan zwieńczony kozackim krzyżem. Na nim tablica z napisem. Po obu stronach około dwudziestu bezimiennych kamiennych nagrobków z krzyżami.
Ogrodzenie betonowe z metalowymi krzyżami.
Kozacka mogiła.
Ukraiński cmentarz wojskowy w Aleksandrowie Kujawskim.
W kwietniu 1920 roku w obliczu bolszewickiego zagrożenia między Polską i Ukraińską Republiką Ludową podpisana została ugoda o wspólnej walce z wrogiem. Tocząca się ze zmiennym powodzeniem wojna zakończyła się jesienią zawarciem Polsko Bolszewickiego Rozejmu. Żołnierze armii URL zostali wtedy internowani w kilku obozach na terenie Polski. 4 Dywizja Kijowska i 6 Dywizja strzelecka 5 grudnia przybyła do Aleksandrowa Kujawskiego. Komendantem aleksandrowskiego obozu numer 6 został generał Marko Bezruczko. Żołnierzy rozmieszczono w dwóch dużych barakach według przynależności wojskowej. W obozie znalazło się 3528 osób, w tym 900 oficerów 2504 szeregowych oraz 95 kobiet i 29 dzieci z rodzin wyższego dowództwa. Obok regularnych ćwiczeń wojskowych w obozie rozwinęło się bogate życie kulturalne oświatowe. Uruchomiono szkołę podoficerską i szkołę dla analfabetów oraz kursy oświatowe w zakresie nauki języków obcych, historii, geografii i ekonomii. Założono koło teatralne, orkiestrę, uruchomiono kino w obozowej drukarni, wydawano kilka czasopism. Urządzono własną cerkiew obozową pod opieką kapelana Petra Biłona. W kwietniu 1921 roku żołnierzy odwiedził główny Ataman Symon Petlura. Wiosną i latem liczba internowanych znacznie zmalała. Władze polskie kierowały ich do prac polowych i budowlanych. Przy okazji wiele osób znalazło dla siebie zatrudnienie i nie wróciło do obozu. Na początku grudnia 1921 roku pozostałe jeszcze 1861 osób przeniesiono do obozu w Szczypiornie koło Kalisza. W Aleksandrowie i okolicy pozostało około 140 ukraińskich uchodźców, którzy założyli tu oddział wiodącej organizacji emigracyjnej – Ukraińskiego Komitetu Centralnego. Zmarłych internowanych żołnierzy grzebano na przyległym Obozowym cmentarzu, na którym ich towarzysze usypali kurhan zwieńczony czarnym zaporoskim krzyżem z tryzubem. Poświęconym 18 września 1921 roku cmentarzem zwanym Kozacką Mogiłą opiekowali się Ukraińcy rozproszeni wokół Aleksandrowa Kujawskiego, Inowrocławia, Torunia. Stał się on dla nich swoistym grobem nieznanego żołnierza. Na początku czerwca każdego roku zbierali się tu, by oddać hołd tym, którzy oddali swe życie za wolność Ukrainy. Gdy po II wojnie światowej ich zabrakło zapomniany cmentarz popadł w ruinę. Wiosną 1991 roku z inicjatywy i za sprawą Emiliana Wiszki rozpoczęto przygotowania do odbudowy cmentarza. Dużą rolę w restauracji nekropolii odegrali również między innymi Zdzisław Nasiński, burmistrz miasta i jego następca Stanisław Krysiński, Zbigniew Znamierowski, przewodniczący Rady Miejskiej i Sławomir Mąkowski, komendant policji. Ze strony ukraińskiej inicjatywie patronował Związek Ukraińców w Polsce i Komitet Pamięci Narodowej oraz ambasada Ukrainy. Prace renowacyjne wykonała lwowska firma „Nekropolis”. Uroczyste poświęcenie odrestaurowanego cmentarza odbyło się 12 czerwca 1993 roku z udziałem przedstawicieli władz cywilnych i wojskowych oraz mieszkańców Aleksandrowa Kujawskiego i społeczności ukraińskiej w Polsce. Aleksandrowską nekropolię Ukraińców odrestaurowano wspólnymi siłami na rok przed podpisaniem oficjalnej polsko-ukraińskiej umowy o ochronie miejsc pamięci ofiar wojny i represji z 21 marca 1994 roku. Po restauracji cmentarza odnowiona została także przedwojenna tradycja. Od tego czasu w każdą pierwszą sobotę czerwca przy Kozackiej Mogile odprawiane jest nabożeństwo ekumeniczne z udziałem wiernych i duchownych prawosławnych greckokatolickich, rzymskokatolickich i protestanckich. Uczestniczą w nich przedstawiciele Ukrainy, władz samorządowych i wykonawczych Aleksandrowa Kujawskiego, organizacji społecznych, wojska, także ludzie nauki, młodzież. Przy mogile spotykają się ludzie różnych kultur i języków, wyznawcy różnych religii, Ukraińcy i Polacy połączeni ideą wspólnej walki o niepodległość i przyjaźni między naszymi narodami. Nabożeństwa celebrowane są pod przewodem kapelana ppłk. Mikołaja Hajduczeni, proboszcza parafii prawosławnej w Toruniu. Szczególnej pomocy w organizacji uroczystości udziela aleksandrowska fabryka silosów zbożowych „BIN”, fundator niniejszej tablicy.
Dr Andrzej Cieśla, burmistrz Aleksandrowa Kujawskiego.
[tekst tablicy informacyjnej]
Kozacka Mogiła w Aleksandrowie Kujawskim
Województwo: Kujawsko-pomorskie
Powiat: Aleksandrów Kujawski
Gmina: Aleksandrów Kujawski
Miejscowość: Aleksandrów Kujawski
Adres pocztowy: Ul. Narutowicza (1 km od dworca PKS i PKP, dojazd ulicami Chopina, Dworcową, Słowackiego i Narutowicza)
Numer Kwatery, numer alei i grobu:
Opis cmentarza:
Źródła:
Колянчук О., За нашу і вашу свободу. Учасники українських визвольних змагань 1917-1921 років. Місця пам’яті в Польщі, ред. С. Золотар, Дрогобич 2018, c. 79-82.
Dokumentacja i zdjęcia: Urząd Miejski w Aleksandrowie Kujawskim.