UKRAIŃSKI CMENTARZ WOJENNY W PIKULICACH

Fatalne warunki sanitarne, przegęszczenie w barakach oraz słabe odżywianie z czasem zaczęły być przyczyną dużej śmiertelności internowanych, wybuchały epidemie czerwonki, a nawet tyfusu.

Do wiosny 1920 roku zmarłych w obozie grzebano na przyobozowych polach. Po protestach rolników na miejsca pochówków wybrano tereny dawnej prochowni austriackiej w Pikulicach. Uporządkowaniem i trwałym zagospodarowaniem cmentarza zajęli się działacze ukraińscy z Przemyśla, członkowie powołanej tam wówczas organizacji charytatywnej „Samarytańska Pomicz” i „Brat – Bratu”.

Osiedleni w Przemyślu ukraińscy emigranci polityczni oraz miejscowa społeczność ukraińska nie zapomnieli o swych bohaterach. W pierwszą niedzielę po Zielonych Świętach 1921 roku odbyła się pierwsza procesja z greckokatolickiej cerkwi katedralnej na cmentarz do Pikulic prowadzona przez przemyskiego ordynariusza bp. Jozafata Kocyłowskiego. Panichydę na cmentarzu osobiście celebrował wspomniany biskup. W drugiej procesji na cmentarz z okazji Zielonych Świąt wzięło już udział ok. 10 tys. osób. I tak było do końca okresu międzywojennego.

Dla właściwego i godnego urządzenia cmentarza przy przemyskiej filii Towarzystwa Opieki nad Grobami Wojskowymi powołano specjalną Komisję. Po kilkuletnich staraniach uzyskano też zgodę na ekshumacje grobów żołnierzy ukraińskich rozlokowanych po okolicy. W krótkim czasie, na przedwiośniu 1924 roku, przeniesiono ciała zmarłych żołnierzy z przyobozowych pól w Pikulicach, z Bakończyc i Zasania. Wykonano trwałe ogrodzenie i na jednej ze wspólnych mogił usypano kurhan, na którym umieszczono ośmiometrowy krzyż z napisem «Борцям за волю України» (Walczącym o wolność Ukrainy). Autorką stylizowanego krzyża była przemyska artystka Ołena Kulczycka.

Ogółem na cmentarzu pochowano ok. 2 tys. Ukraińców: żołnierzy Ukraińskiej Armii Halickiej oraz Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej, a także wielu ukraińskich emigrantów cywilnych.

Niestety w czasie prowadzonych prac ekshumacyjnych nie sporządzono odpowiedniej dokumentacji. Dopiero w 1931 roku zwrócono się z odezwą prasową do byłych osadzonych w obozie pikulickim o nadsyłanie nazwisk zmarłych towarzyszy walki. Wyniki tego przedsięwzięcia nie są jednak znane.

Po II wojnie światowej cmentarz został zdewastowany. Odbudowano go w 1989 roku z inicjatywy i ze środków finansowych przedsiębiorcy Jarosława Sydora. Przywrócona została także tradycja corocznych nabożeństw z udziałem duchowieństwa greckokatolickiego i prawosławnego oraz przedstawicieli władz państwowych Polski i Ukrainy. W 1994 roku nekropolii nadano nazwę Ukraiński Cmentarz Wojenny.

Corocznie pod przewodnictwem greckokatolickich metropolitów przemyskich w dzień Zielonych Świąt, wzorem okresu międzywojennego, z cerkwi katedralnej ulicami miasta odbywa się procesja żałobna na Ukraiński Cmentarz Wojenny w Pikulicach.

Fragment artykułu autorstwa dr. A. Kolańczuka i dr. hab. S. Stępienia: Obóz internowania i Ukraiński Cmentarz Wojenny w Pikulicach pod Przemyślem | Żywi w naszej pamięci (ukrainskanekropolia.org)

Wśród pochowanych znaleźli się m.in. żołnierze ZURL: Nykołaj Pawluk, Mychajło Huk, Nykołaj Kubelnyk, Matej Seńko, Oleksa Aksiuk, Jakiw Bidaczko, Dmytro Wujcik i oficer Mykoła Wasylko. 

Od 2000 r. na cmentarzu spoczywa także kilkudziesięciu żołnierzy Ukraińskiej Powstańczej Armii poległych w latach 1946-1947.